Doğrudan doğadan türetilen ve binlerce yıldır insan yaşamının vazgeçilmez bir parçası olan seramik, bulabileceğiniz en doğal malzemelerden biri olsa da, bu onun %100 çevre dostu olduğu anlamına gelmiyor.
Dünyada her geçen gün daha fazla insan, seçimlerinin içinde yaşadıkları çevreyi nasıl etkilediğinin giderek daha fazla farkına varmakta ve yaşam tarzlarını buna uygun olarak değiştirmekteler. Daha “yeşil” binalar inşa ediliyor, daha sürdürülebilir üretim yöntemleri talep ediliyor ve norm haline gelen çevreye zararlı uygulamalara karşı durulmaya çalışılıyor.
ÇEVRE DOSTU ÜRÜN NEDİR?
Bir ürünün çevre dostu olması için, üretiminde, dağıtımında, kullanımında ve ortadan kaldırılmasında yani hammaddesinin elde edilmesinden, çıkan atığa kadar tüm yaşam döngüsü içinde çevreye zarar vermemesi gerekir.
SERAMİK ÇEVRE DOSTU MU?
Son dönemde giderek daha popüler hale gelen ve altın çağını yaşayan seramik sanatı, el yapımı olarak romantikleştirilmekte ve doğaya dönüş olarak tanımlanmaktadır. Seramik doğal malzemelerden yapılır, zaman ve sabır gerektiren el yapımı ve geleneksel işçiliği içerir ve uzun ömürlüdür. Dolayısıyla birçok düzeyde çevre dostu olduğu doğrudur, ancak seramik süreçleri, aynı zamanda çevreye zararlıdır. Hammaddelerin madencilikle elde edilmesi, pişirim süreçleri ve malzemelerin genellikle uzun mesafelerden temin edilebilmesinin yarattığı karbon ayak izi dâhil olmak üzere üretimin pek çok aşamasının çevre dostu olduğu söylenemez. O halde gelişen seramik camiası bunu nasıl ele alabilir? Eğitim, bilgi paylaşımı ve iletişim sürdürülebilirliğin anahtarıdır ve bu endişeler üniversitelerin sanat ve tasarım programlarının, araştırma fakültelerinin ve seramik, sanat ve tasarım konferanslarının gündemindedir. Seramikçiler, fırın ve yakıt çeşitleri, çamurun yeniden kullanılması, seramiklerin geri dönüştürülmesi ve sırlar için yerel çamur ve minerallerin tedarik edilmesi gibi, sürdürülebilir bir uygulamaya yönelik basit adımlar atmaya teşvik edilmektedir.
Kendi çamurlarınızı ve sır hammaddelerinizi kendiniz hazırlar, ayak tornası ile ürününüzü şekillendirir ve yenilenebilir kaynaklardan gelen odunla ateşlenen odun fırınları kullanırsanız, belki tamamen çevre dostu seramik ürettiğinizden söz edebilirsiniz ama bunları yapamasanız da seramik atölyenizdeki üretim süreçleri boyunca daha çevre dostu olmak için gerekli adımları atabilirsiniz.
SERAMİK ÇAMURUNU GERİ DÖNÜŞTÜRMEK / GERİ KAZANMAK
Seramik üretiminde yerel seramik çamuru kullanmak çevresel açıdan en doğrusudur, ancak ürünlerinizin kullanım amacına, çalışmalarınızın niteliğine bağlı olarak bu çoğunlukla mümkün olmayabilir. Bu nedenle, belki de en kolay çevre koruma yöntemlerinden biri, tüm çamur artıklarını geri kazanmak ve bunları yeni çamur haline getirmek için yeniden işlemektir. Seramik çamurunu yeniden kazanmak, hem ekonomik, hem de çevresel açıdan çok önemlidir.
Seramik çamuru pişirilmeden önce her zaman ve defalarca geri kazanılabilir. Pişirimi yapılmış ve seramik haline gelmiş ürünün, özellikle sırlanmışsa, biyolojik olarak parçalanarak doğada yok olması yüzyıllar almaktadır. Bu nedenle teknik ve estetik açıdan yaptığınız üründen tamamen emin olmadan pişirilmemesi de, çevreye duyarlı bir davranış olacaktır.
SUYU DİKKATLİ KULLANMAK
Her geçen gün su rezervlerinin ne kadar azaldığı ve gelecekle ilgili tahminlerde en büyük savaşların su yüzünden çıkacağı söylenirken, bir insanın çevre için yapabileceği en önemli şey, suyu dikkatli kullanmaktır. Çömlekçi tornasında kullandığınız suyu biraz büyükçe bir kapta tutabilir, çalışmanız bitince el aletlerini ve ellerinizi önce orada temizleyebilir, bir gün bıraktıktan sonra üzerinde kalan temiz suyu alıp temizlik vb. işlerde tekrar kullanabilirsiniz.
Seramik atölyenizde lavabonun altına bir çökeltme tankı monte ettirmeniz, suyu dikkatli kullanmanıza, su tesisatınızda problem yaşamamanıza, çamur ve diğer atıkların şehir altyapısına karışmamasına neden olur.
ENERJİYİ VERİMLİ KULLANMAK
Seramik üretiminde, çevresel açıdan asıl problem, seramik fırınlarının çok fazla enerji kullanmasından kaynaklanır. Ek olarak, seramik üretimi, genellikle fırına iki kez girmeyi gerektirir. Bu enerji fosil yakıtlardan geliyorsa, küçük bir fincan için bu oldukça ağır bir çevresel ayak izidir. Sürdürülebilirlik için en önemlisi, yenilenebilir enerji kullanımıdır.
Fırın satın alırken izolasyonunun çok iyi yapılmış olduğundan emin olun. İyi tasarlanmamış bir fırında yüksek derecelere çıktığınız zaman, dış yüzeyi çok ısınır ve bu, çevre adına korumanız gereken enerjiyi boşa harcadığınız anlamına gelir.
Fırın alırken doğru ölçü seçmek, uzun vadede çevre açısından çok önemlidir. Fırının her zaman tam dolu olarak yakılması gerekir. Tam doldurulmadan yakılan bir fırın, enerjinin ziyan edildiği anlamına gelir. Bu nedenle gerekiyorsa çok büyük tek bir fırın yerine, atölyenizde çeşitli boyutlarda birden fazla fırın bulunması doğru olur.
Çoğu bölgede elektrik tüketiminin en yüksek olduğu zamanlarda voltaj düşüşleri yaşanır ve bu da pişiriminizi yavaşlatır. Elektriğin yoğun kullanıldığı saatleri düşünerek ona göre pişirim programı yapmak ve daha doğru zamanda pişirim yapmak çalışmalarınızı daha kısa sürede pişirmenize neden olabilir ve böylece enerji tasarrufu sağlayabilir.
Fırından çıkan ısının, mekân ısıtmasında kullanılması da iyi bir geri kazanım yöntemidir.
ÇEVREYE DUYARLI MALZEME SEÇİMİ YAPMAK
Seramiğin çevreye verdiği zararlardan biri de, bazı sırlarda, en önemlisi kurşun olmak üzere, sofra eşyalarında kullanıldığı takdirde, yiyecek ve sıvılara geçebilen birçok zararlı kimyasal olabilmesidir. Ancak sırlardaki toksik bileşenler çoğu ülkede aşamalı olarak ortadan kalkmaktadır ve çalışmalarınızda, toksik madde içermeyen, yeme-içme kaplarına uygun sırlar tercih edebilirsiniz.
Seramik üretiminin her aşamasında istemeseniz de plastik kullanmak gerekiyor. Her ne kadar önemsiz görünse de, paketleme sırasında kullanılan malzemeler dikkatle seçilebilir. Ülkemizde henüz çevre dostu paketleme malzemeleri çok yaygın olmadığı ve olanlarında maliyeti çok yüksek olduğu için, mümkün olduğu kadar size gelen paketlerdeki malzemeleri tekrar kullanmak küçük de olsa bir katkı sayılabilir.
Bir seramik fırınında pişirim yapmak için gereken enerjiye rağmen, ısı iyi yönetilir ve dağıtılırsa; seramik çamuruna veya seramik sırlarına herhangi bir toksik madde eklenmezse seramikler kadar dayanıklı ve çevre dostu çok az malzeme var gibi görünüyor.
Dahası, seramik genellikle yeme-içme için kullanılan diğer malzemelerden çok daha dayanıklıdır: İnsanların neredeyse her zaman plastik veya kâğıtla yaptığı gibi, bir kullanımdan sonra seramik bardak veya tabağı çöpe atmayı asla düşünmezsiniz ve uzun zaman, bazen nesiller boyu severek sofranızda yer alırlar.
KAYNAKÇA:
https://hanterra.com/blog/seramik-ne-kadar-cevre-dostudur-5941.html
https://eluxemagazine.com/living/home/how-eco-friendly-is-ceramic/
https://ceramicartsnetwork.org/daily/ceramic-supplies/ceramic-raw-materials/sustainable-ceramic-practice/
https://ceramicartsnetwork.org/daily/ceramic-art-and-artists/ceramic-artists/three-helpful-tips-operating-sustainable-pottery-studio/